De signatuurleer is een oude visie binnen de kruidengeneeskunde die stelt dat uiterlijke kenmerken van planten – zoals vorm, kleur, geur, groeiwijze of standplaats – aanwijzingen geven over hun werking op lichaam en geest van de mens. Deze leer gaat uit van het idee dat de natuur als geheel een afspiegeling is van de mens en dat planten zowel stoffelijke als energetische en psychische effecten hebben.
Hoewel de signatuurleer tegenwoordig wordt gezien als een vorm van pseudowetenschap, is deze eeuwenlang serieus genomen binnen de medische traditie van Europa. In dit artikel lees je over de achtergrond, symboliek en toepassing van deze leer.
Wat is de signatuurleer?
De signatuurleer verbindt uiterlijke kenmerken van planten aan organen, emoties of energetische processen in de mens. Een walnoot die op hersenen lijkt, zou bijvoorbeeld goed zijn voor het brein. Een hartvormig blad zou de werking van het hart ondersteunen (ook emotioneel).
Naast deze symboliek kent de signatuurleer ook een spirituele laag. Planten werden in verband gebracht met planeten en sterrenbeelden, zoals gebruikelijk in de medische astrologie. Een plant heeft volgens deze visie dus een driedubbele werking:
- Stoffelijk (lichamelijk effect)
- Psychisch (invloed op gemoed en gedrag)
- Energetisch (verbonden met kosmische en spirituele invloeden)
Microkosmos en macrokosmos: alles is verbonden
De gedachte “zo boven, zo beneden” vormt de basis van deze leer. Alles in de macrokosmos (het universum, de natuur, de planeten) vindt zijn afspiegeling in de microkosmos (de mens). Zoals het hart in ons lichaam klopt, zo beweegt ook het ritme van de seizoenen door de aarde.
Planten symboliseren de bruggen tussen hemel en aarde. Ze groeien namelijk uit de aarde en staan in verbinding met zon, maan en sterren. Hun vorm, geur, kleur en gedrag zijn niet toevallig zo ontstaan. Het is een symbolische taal die, als we goed leren kijken, ons iets vertelt over onszelf en ons welzijn.
Historische wortels van de signatuurleer
- De Romeinse arts Galenus (131–200) legde al vroeg verbanden tussen mens en natuur.
- Paracelsus (1493–1541), arts, alchemist en theoloog, wordt vaak genoemd als grondlegger van de signatuurleer. Echter zijn er geen directe beschrijvingen van de symboliek teruggevonden in zijn werk. Wel hechtte hij veel waarde aan nauwkeurige observatie van de natuur.
- De eerste systematische uitleg van de signatuurleer komt van Giambattista Della Porta (1535–1615) in zijn boek Phytognomonica, waarin hij relaties beschrijft tussen planten, dieren en sterrenbeelden.
- Nicholas Culpeper (1616–1654) en William Coles (1626–1662) pasten de signatuurleer toe in hun kruidenboeken. Coles wees bijvoorbeeld op de walnoot als ‘hersenplant’.
Tot in de 19e eeuw maakte de signatuurleer deel uit van medische geschriften en onderwijs. Inmiddels is zij verdwenen uit de hedendaagse geneeskunde. Deze leer wordt nog wel onderwezen in sommige natuurgeneeskundige en kruidengeneeskundige opleidingen.
De symboliek van plantendelen en hun werking
In de signatuurleer wordt de hele plant geobserveerd: van wortel tot bloem. Elk deel draagt symbolische betekenis en wordt gekoppeld aan een deel van het menselijk lichaam of geestelijke toestand.
Driegeleding van plant en mens
- Wortels (onderpool van de plant) corresponderen met het hoofd en zenuwstelsel van de mens (bovengebied).
- Stengels (middenpool van de plant) worden verbonden met hart, longen en skelet (middengebied van de mens).
- Bloemen en zaden (bovenpool van de plant) corresponderen met de onderpool van de mens: buikorganen, voortplanting en spijsvertering.
Er wordt ook gesproken over een “onzichtbare navelstreng” tussen plant en mens via het bloed. Planten geven zuurstof af die wij inademen; wij geven CO₂ terug aan de plant. Deze wisselwerking staat centraal in het levensproces van de aarde.
Groeiwijze en karakter: wat vertelt een plant ons?
Groeirichting
- Naar boven groeiende planten (zoals zonnebloem) symboliseren vitaliteit, kracht en gerichtheid op de buitenwereld.
- Naar beneden hangende bloemen (zoals bernagie) staan voor introversie, rust, melancholie en harmoniserende werking op hoofd en zenuwstelsel.
- Zijwaarts groeiende planten (zoals salie en rozemarijn) duiden op samenwerking en beïnvloeden volgens deze leer het ademhalings- en bloedsomloopsysteem.
Standplaats
- Zonnige plaatsen: versterkend, opwekkend.
- Vochtige gronden: invloed op waterhuishouding.
- Kalkrijke bodem: opbouwend.
- Zure grond: zuiverend.
- Woekerende planten: verhogen de weerstand.
Vorm, structuur, kleur, geur en smaak
Wortels
- Penwortels (zoals paardenbloem): aarding en mentale stabiliteit.
- Kruipwortels (zoals brandnetel): versterkend en stimulerend.
- Oppervlakkige wortels: lichtheid en luchtigheid.
Stengels
- Rond: harmoniserend en vrouwelijk.
- Vierkant: mannelijk, krachtig en weerbaar (zoals bij munt).
- Houtig of stekelig: prikkelend en versterkend.
- Slap of buigzaam: verzachtend.
Bladeren
- Vorm en textuur geven aanwijzingen: hartvormig → hart; niervormig → nieren.
- Duidelijke nerven → zenuwstelsel.
- Beharing → werking op slijmvliezen en huid.
Kleur van bloemen
- Geel: lever, gal en spijsvertering.
- Rood: hart, bloed en energie.
- Blauw: verkoelend, luchtwegen.
- Paars: zenuwstelsel.
- Groen: harmoniserend.
- Wit: verzachtend.
Geur en smaak
- Zoet: verzachtend, mentaal troostend.
- Geurende planten: beïnvloeden de psyche.
- Bitter: lever, hart en spijsvertering.
- Scherp: aanvullend op spijsvertering.
- Zuur: samentrekkend, zuiverend.
Het karakter van een plant
Elke plant heeft een eigen ‘karakter’ dat resoneert met menselijke eigenschappen.
- Brandnetel: prikkelend en scherp → bij mensen die snel geïrriteerd raken of bij woede.
- Zonnebloem: groot, positief, gericht op het licht → bij mensen met een zonnige aard.
- Klimplanten: steunen op anderen → voor mensen die zich moeilijk zelfstandig staande houden.
Symboliek en wetenschap
De signatuurleer is geen vervanging voor wetenschappelijke kennis. Zie het eerder als een eerste ontmoeting met een plant: intuïtief, symbolisch en persoonlijk. Daarna kun je in literatuur, kruidengidsen of wetenschappelijke bronnen opzoeken wat bekend is over de werkzame stoffen, toepassingen en contra-indicaties.
Op die manier ontstaat er een holistische benadering: je leert vanuit verbondenheid met de natuur én je handelt met verantwoordelijkheid. Zo kun je kruiden veilig en bewust inzetten in je leven.
Voorbeeld: Goudsbloem (Calendula officinalis)
Een plant met een rijke traditie in de volksgeneeskunde en een duidelijke signatuur.
| Kenmerk | Observatie | Betekenis binnen signatuurleer |
|---|---|---|
| Kleur | Oranje/geel | Verwijst naar lever, gal, spijsvertering, zonnevlechtchakra. Stimulerend voor energie, verwerking, innerlijke kracht. |
| Groeirichting | Richt zich naar de zon; sluit zich ’s avonds | Ondersteunt biologische ritmes; werkt regulerend en harmoniserend. |
| Textuur | Zachte bloemblaadjes, niet stekelig | Verzachtend en helend voor huid en slijmvliezen; kalmerend voor geïrriteerde weefsels. |
| Smaak | Licht bitter | Bevordert galafscheiding, ondersteunt leverfunctie, werkt ontgiftend. |
| Toepassing | Zalf, thee, tinctuur | Uitwendig bij wonden, eczeem; inwendig bij spijsverteringsproblemen of menstruatiestoornissen. |
Holistische interpretatie: Calendula werkt zowel lichamelijk (ontstekingsremmend, wondhelend) als energetisch (herstelt grenzen, bevordert rust na stress). In de holistische praktijk wordt deze plant daarom ingezet bij mensen die overprikkeld zijn, zich niet ‘heel’ voelen of moeilijk kunnen afsluiten.
Tot slot
De signatuurleer ondersteunt een holistische benadering van gezondheid. Door waarnemen leren we de taal van de natuur te verstaan. Door de symboliek van planten te begrijpen, worden we bewuster en leren we de kracht van planten inzetten in ons dagelijks leven.
Meer weten over de signatuurleer? Hierbij de gebruikte bronnen:
Bronnen:
Elling. A., Asseldonk. T., (2006) leerboek Traditionele Europese Natuurgeneeskunde, Genemuiden.
Maessen Y. Streefkerk J. Kruiden – signatuur en eigenschappen. Te bestellen bij Het Kruidenrijk, Burg. de Ruyterstraat 30, 5076 GB Haaren, tel. 0411 – 623246.
www.plantaardigheden.nl
https://www.plantennamen.info
https://www.kruidofzo.nl
