Het ontstaan van het plantenrijk is een onmisbare schakel in het leven op aarde. Ze geven ons zuurstof, voedsel en geneeskracht. Wat veel mensen niet weten, is dat de planten die wij vandaag gebruiken in de kruidengeneeskunde voortkomen uit een miljarden jaren lange evolutie. In dit artikel nemen we je mee op een reis door de tijd: van de eerste groene cellen in de oeroceanen tot aan bloeiende kruiden die nog steeds in de natuurgeneeskunde worden ingezet.
Belang voor de plantengeneeskunde
Zonder fotosynthese zouden planten geen bioactieve stoffen kunnen aanmaken zoals etherische oliën, bitterstoffen of flavonoïden; de bouwstenen van geneeskrachtige kruiden.
Van wieren tot landplanten
Rond één miljard jaar geleden ontwikkelden zich meercellige groene algen (Chlorophyta) in het water. Deze algen bevatten chlorofyl (bladgroen) en vormden de evolutionaire voorouders van alle landplanten. De overgang van water naar land begon ongeveer 470 miljoen jaar geleden, toen eenvoudige mossen en levermossen zich aanpasten aan het leven buiten het water.
Zij ontwikkelden structuren om zich tegen uitdroging te beschermen, zoals wasachtige laagjes en sporen die beter bestand waren tegen lucht. Hoewel ze nog geen wortels of vaatstelsel hadden, vormden ze de eerste groensels op het land.
De ontwikkeling van vaatplanten
Met de opkomst van varens, wolfsklauwen en paardenstaarten ontstond er zo’n 400 miljoen jaar geleden een nieuwe generatie planten met vaatbundels: systemen om water en voedingstoffen efficiënt door de plant te transporteren. Deze planten konden hoger groeien en grotere gebieden koloniseren.
Oude geneeskrachtige plant: Paardenstaart (Equisetum arvense)
Deze plant stamt af van reuzenpaardenstaarten uit het Carboon (350 miljoen jaar geleden) en wordt vandaag de dag nog gebruikt vanwege het hoge kiezelzuurgehalte. Het versterkt bindweefsel, haar, huid en nagels.
De uitvinding van het zaad
Een volgende grote sprong vond plaats rond 360 miljoen jaar geleden: de opkomst van de zaadplanten. In tegenstelling tot sporenplanten bevat een zaadje al een ontwikkelde kiem, voedingsstoffen en een beschermend omhulsel. Hierdoor konden planten zich beter verspreiden en overleven in drogere klimaten.
Tot de eerste zaadplanten behoren naaktzadigen zoals coniferen, ginkgo’s en cycassen.
Levend fossiel: Ginkgo (Ginkgo biloba)
Deze oerboom bestaat al meer dan 200 miljoen jaar en is een van de oudste levende boomsoorten op aarde. In de kruidengeneeskunde wordt het blad ingezet ter ondersteuning van het geheugen, concentratie en doorbloeding.
De bloei van de bloemplanten
Ongeveer 140 miljoen jaar geleden verschenen de eerste bloemplanten, ook wel bedektzadigen genoemd. Dankzij bloemen en vruchten ontwikkelden planten nieuwe manieren van voortplanting, waarbij insecten een grote rol gingen spelen. Deze samenwerking leidde tot een enorme diversiteit aan soorten.
Veel van de geneeskrachtige planten die we vandaag gebruiken, behoren tot deze groep.
Voorbeelden van geneeskrachtige bloemplanten:
- Kamille (Matricaria chamomilla) – kalmerend, ontstekingsremmend
- Duizendblad (Achillea millefolium) – bloedstelpend, spijsverteringsbevorderend
- Lavendel (Lavandula angustifolia) – rustgevend, antibacterieel
- Goudsbloem (Calendula officinalis) – wondhelend, ontstekingsremmend
Oeroude planten die vandaag nog geneeskrachtig worden ingezet
Hieronder een overzicht van enkele ‘levende fossielen’ en hun toepassingen:
| Plant | Ouderdom | Huidige toepassing |
|---|---|---|
| Ginkgo (Ginkgo biloba) | >200 miljoen jaar | Verbetering van geheugen, hersenfunctie, doorbloeding |
| Paardenstaart (Equisetum) | >300 miljoen jaar | Bindweefselversterkend, ondersteunt urinewegen en botten |
| Varen (Dryopteris) | >350 miljoen jaar | Traditioneel gebruikt bij worminfecties en wondverzorging |
| Salie (Salvia officinalis) | >100 miljoen jaar | Antibacterieel, bij keelpijn, spijsvertering, overgangsklachten |
| Zoethout (Glycyrrhiza glabra) | >100 miljoen jaar | Verzacht de slijmvliezen van maag en luchtwegen, ontstekingsremmend |
Tot slot
De evolutie van planten is niet alleen een biologisch wonder, maar ook een bron van diepe verbinding met de aarde. Als je een kopje kruidenthee zet, gebruik je feitelijk planten met een geschiedenis die teruggaat tot het begin van het leven op aarde. Best bizar als je daarover nadenkt.
Wil je verder lezen over specifieke kruiden en hun toepassingen in de kruidengeneeskunde? Regelmatig verschijnen er nieuwe artikelen over o.a. kruidengebruik in de natuurgeneeskunde, de signatuurleer en recepten uit de volksgeneeskunde. Kijk ook is in de plantenindex voor informatie over een specifiek kruid.
